Czy można starzeć się zdrowo?

W przebiegu życia człowieka wyróżniamy kolejne okresy: płodowy, niemowlęcy, dziecięcy, młodzieńczy, dorosłości i okres starzenia się. Każdy z nich charakteryzuje się specyficznym obrazem funkcjonowania, prawami, a także zagrożeniami. Czas starzenia się opisywany jest jako okres utraty rezerw życiowych organizmu. Jest to proces naturalny, obejmujący zarówno fizjologiczne, jak i psychiczne obszary funkcjonowania człowieka. Czy w związku z tym może przebiegać “zdrowo”?

Zdrowie według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. Można więc utożsamiać je z wysokim poczuciem jakości życia, związanym z brakiem dolegliwości somatycznych, psychicznych i zachowaną zdolnością do satysfakcjonującego, samodzielnego funkcjonowania.

Zmarszczki, utrata masy mięśniowej, siwe włosy czy ograniczenia ruchowe to zewnętrzne oznaki starzenia się, które dostrzegamy na co dzień. Wraz z wiekiem zmianom ulega również jeden z najważniejszych organów człowieka – mózg.

Jak starzeje się mózg?

Z wiekiem obniża się ciężar tkanki mózgowej oraz zmniejsza się ilość komórek nerwowych odpowiedzialnych za szybkość i efektywność zdolności poznawczych. Obszarem szczególnie narażonym na zmiany związane z wiekiem jest kora przedczołowa i przyśrodkowo płaty skroniowe. Proces starzenia się ośrodkowego układu nerwowego może zachodzić (w uproszczeniu) według trzech ścieżek:

• ścieżka normatywna, czyli tzw. pomyślne (optymalne/zdrowe) starzenie się – brak objawów poznawczych bądź pojawiające się trudności o niewielkim nasileniu, charakterystyczne dla wieku starczego, niskie ryzyko rozwoju chorób przewlekłych;
• łagodne zaburzenia poznawcze (MCI) – obiektywnie stwierdzone trudności poznawcze (zwykle obejmujące jedną domenę, np. pamięć) nieutrudniające w sposób znaczący codziennego, samodzielnego funkcjonowania;
• ścieżka patologiczna – funkcjonowanie poznawcze (a w konsekwencji również codzienne) zaburzone na skutek procesu neurodegeneracyjnego, np. otępienia w przebiegu choroby Alzheimera.

Co z tzw. “demencją starczą”?

W przybliżeniu przyjmuje się, że u ok. 10% osób po 65. roku życia rozwinie się otępienie (czyli demencja), najczęściej związana z chorobą Alzheimera. Demencja to pojęcie tożsame z pojęciem otępienie. Nie jest to jednostka chorobowa, lecz zespół objawów wynikający z choroby mózgu, zwykle o przebiegu postępującym bądź przewlekłym. Nie można więc powiedzieć “Dziadek nie ma Alzheimera, to tylko demencja”, gdyż choroba Alzheimera jest schorzeniem prowadzącym właśnie do otępienia. Otępienie/demencja jest jednak pojęciem szerszym, ze względu na to, że określa zespół objawów o różnym podłożu. Można więc żyć z demencją (np. o podłożu naczyniowym) nie cierpiąc na chorobę Alzheimera. 

Demencja, czyli “globalne” zaburzenie funkcji poznawczych utrzymujące się co najmniej 6 miesięcy nie jest nieodłącznym elementem starości. Pomyślne starzenie się wolne jest od chorób przewlekłych, w tym schorzeń neurodegeneracyjnych prowadzących do otępienia. Określenie “demencja starcza” jest więc nie tylko sformułowaniem niepoprawnym pod względem merytorycznym (w międzynarodowych klasyfikacjach nie odnajdziemy tak skonstruowanej jednostki chorobowej), lecz również stanowi źródło błędów myślowych skutkujących m.in. bagatelizowaniem pojawiających się objawów czy lekceważeniem procedury diagnostycznej. Wiek stanowi czynnik ryzyka rozwoju procesu otępiennego, nie jest jednak jego jednoznacznym predyktorem. Warto pamiętać, że na zdolności intelektualne w wieku starczym wpływa m.in. stan somatyczny, pogarszająca się wydolność fizyczna, a także przyjmowane leki i interakcje zachodzące między nimi.

Funkcje psychiczne w okresie starości

Jak wspomniano powyżej – mózg to ważny narząd, którego nie pomija naturalny proces starzenia się organizmu. Zmniejszenie liczby neuronów i połączeń między nimi odzwierciedla się w codziennym funkcjonowaniu psychicznym osoby starszej. W wieku podeszłym zauważa się osłabienie niektórych domen poznawczych, jednak obserwowane trudności nie ograniczają istotnie codziennego funkcjonowania i samodzielności.